Η συζήτηση ξεκίνησε με την παρουσίαση των δύο μοντέλων που μπορούν να υιοθετηθούν για τη φροντίδα του ασθενούς -του «Συναινετικού» και του «Πατερναλιστικού»– και συνεχίστηκε με την ερμηνεία της έννοιας της Αυτονομίας, δηλαδή του δικαιώματος που έχει το κάθε άτομο να αυτοπροσδιορίζεται και να αποφασίζει ανεξάρτητα για τα ζητήματα που το αφορούν, με γνώμονα τη λογική και την επιθυμία του. Στην έννοια της αυτονομίας στηρίζεται η βιοηθική αρχή της Πληροφορημένης Συναίνεσης ή αλλιώς Ενήμερης Συγκατάθεσης (ή άλλοτε άρνησης) του ασθενούς ή του νόμιμα ορισθέντος πληρεξουσίου του.
Ως Πληροφορημένη Συναίνεση εννοείται η ικανότητα πλήρους αντίληψης μιας κατάστασης και των συνεπειών της, η ικανότητα λογικής σκέψης και η ικανότητα έκφρασης της βούλησης και των επιλογών. Με την Πληροφορημένη Συναίνεση ένας ασθενής πρέπει να είναι πλήρως ενημερωμένος και να αντιλαμβάνεται τα διάφορα είδη θεραπειών που προτείνονται για τη νόσο του, το κόστος και το όφελος της καθεμίας και κυρίως εκείνης που επιλέγει. Παρόλα αυτά, ο ιατρός έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί να παράσχει θεραπεία που θεωρεί ακατάλληλη ή επιζήμια, παρά τη σχετική επιθυμία του ασθενούς.
Σημαντικό σημείο για την παροχή Πληροφορημένης Συναίνεσης είναι το κατά πόσο ο ασθενής είναι ικανός να δώσει συναίνεση, κατά πόσο δηλαδή έχει Ικανότητα Δικαιοπραξίας. Ικανότητα Δικαιοπραξίας, ή αλλιώς πράξη Διανοητικής Ικανότητας, δεν διαθέτουν άτομα τα οποία δε μπορούν να αντιληφθούν την πληροφορία που ακούνε, δε συγκρατούν την πληροφορία αρκετά ώστε να πάρουν απόφαση, δε μπορούν να υπολογίσουν τα υπέρ και τα κατά της εκάστοτε απόφασης, δε μπορούν να επικοινωνήσουν την απόφαση τους λεκτικά, γραπτά, απτικά.
Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα που τέθηκε είναι το ποιος αποφασίζει στην περίπτωση ενός ασθενούς που δεν είναι ικανός να παραχωρήσει ενημερωμένη συναίνεση. Σε αυτή την περίπτωση άτομο που έχει συμβολαιογραφικό «πληρεξούσιο» από τον ασθενή είναι εκείνο που αναλαμβάνει την ευθύνη της απόφασης. Άλλες δυνατότητες είναι ο ασθενής να εκφράσει και να καθορίσει εκ των προτέρων επιθυμίες οι οποίες θα πρέπει να γίνουν σεβαστές όταν δε θα είναι πλέον σε θέση να τις εκφράσει ο ίδιος και αφορούν οποιαδήποτε περίοδο της ζωής του. Μπορεί, επίσης, να δώσει προγενέστερες οδηγίες, να συντάξει «Διαθήκη εν ζωή» και τέλος να καθορίσει Προγραμματισμό της Φροντίδας εκ των προτέρων.
Συναινετικό Μοντέλο Φροντίδας
Το «Συναινετικό Μοντέλο» για τη φροντίδα αναφέρεται στο σεβασμό της αυτονομίας του ασθενούς, προϋποθέτει ασθενή με ικανότητα «δικαιοπραξίας», συναίνεση ενημερωμένου ασθενούς και ότι ο μεν γιατρός επιδιώκει το «ιατρικά ορθό» ο δε ασθενής επιδιώκει το «ατομικό του ορθό». Στην αντίθετη λογική βρίσκεται το «Πατερναλιστικό Μοντέλο» φροντίδας.
Πατερναλιστικό Μοντέλο Φροντίδας
Με το «Πατερναλιστικό Μοντέλο» φροντίδας περιγράφεται η παρέμβαση στην ελεύθερη έκφραση και δράση του ατόμου, η οποία δικαιολογείται μόνο από το γεγονός ότι εφαρμόζεται αποκλειστικά προς όφελος, ευτυχία, κάλυψη των αναγκών, των ενδιαφερόντων και των αξιών του ασθενούς που «εξαναγκάζεται-πιέζεται». Στην Ανακουφιστική Φροντίδα συχνά οι ασθενείς είναι αδύναμοι, σε σύγχυση, με μειωμένη δυνατότητα αυτονομίας και ταυτόχρονα συχνά είναι ελλιπώς ενημερωμένοι και δεν είναι «οι καλύτεροι κριτές του τι είναι ωφέλιμο γι’ αυτούς», άρα είναι δικαιολογημένη η παροχή υπηρεσιών στο πλαίσιο ενός «νόμιμου πατερναλισμού».
Αρχή της Αυτονομίας
Η αρχή της αυτονομίας αναφέρεται στο δικαίωμα που έχει το κάθε άτομο να αυτοπροσδιορίζεται και να αποφασίζει ανεξάρτητα για τα ζητήματα που το αφορούν. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι η λήψη των αποφάσεων να γίνεται με γνώμονα τη λογική ή, όπως πολύ χαρακτηριστικά δηλώνει ο Kant ήδη από το 1785, «Υπάρχει αυτονομία όταν υπάρχει λογική σκέψη». Ένα βήμα παραπάνω στη σκέψη αυτή έκανε ο Mill ο οποίος το 1859 τόνισε ότι ο καθένας μπορεί να κάνει ότι θεωρεί καλύτερο για τον εαυτό του, αρκεί να μην βλάπτει τους άλλους και πως «Η αυτονομία καθορίζεται από την επιθυμία».
Με βάση την αρχή της αυτονομίας, ο ασθενής:
• Έχει πρόσβαση σε όποια θεραπεία επιθυμεί
• Έχει δυνατότητα επιλογής
• Πρέπει να έχει αρκετές πληροφορίες για να αποφασίσει τι θέλει
• Μπορεί να διαμαρτυρηθεί για την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας που του παρέχονται
• Οι παρεχόμενες προς τον ασθενή υπηρεσίες υγείας, υπόκεινται σε έλεγχο ασφαλείας και ποιότητας
Ικανότητα Δικαιοπραξίας
Η Ικανότητα Δικαιοπραξίας σχετίζεται με το κατά πόσο ο ασθενής είναι ικανός να δώσει συναίνεση. Άτομα τα οποία δε μπορούν να αντιληφθούν την πληροφορία που ακούνε, δε συγκρατούν την πληροφορία αρκετά ώστε να πάρουν απόφαση, δε μπορούν να υπολογίσουν τα υπέρ και τα κατά της εκάστοτε απόφασης, δε μπορούν να επικοινωνήσουν την απόφαση τους λεκτικά, γραπτά, απτικά, εξ ορισμού δε διαθέτουν ικανότητα δικαιοπραξίας. Ένα άτομο διαθέτει την ικανότητα δικαιοπραξίας, μέχρι αποδείξεως του εναντίου και κατοχυρώνεται η αποφυγή αντιμετώπισης του ως μη διαθέτοντος την ικανότητα δικαιοπραξίας αν δεν έχει καταβληθεί ικανή προσπάθεια διερεύνησής της. Επίσης, καθορίζεται ότι πριν ληφθεί απόφαση εξ ονόματος ατόμου που δεν διαθέτει ικανότητα δικαιοπραξίας πρέπει να εξαντλούνται άλλες λιγότερο παρεμβατικές μέθοδοι που δεν απαιτούν συναίνεση και φυσικά όταν λαμβάνεται απόφαση για άτομο που δεν διαθέτει ικανότητα δικαιοπραξίας να γίνεται με γνώμονα το όφελός του.
Οι ασθενείς μπορούν να επιλέξουν να λαμβάνουν τις αποφάσεις αναφορικά με τη θεραπεία τους μόνοι τους, ή να ορίσουν – εξουσιοδοτήσουν κάποιον πληρεξούσιο για τη λήψη των αποφάσεων αυτών.
Eκ των προτέρων επιθυμίες
Οι εκ των προτέρων επιθυμίες, αν και δεν είναι ένα νομικά δεσμευτικό έγγραφο, για να έχουν ισχύ θα πρέπει να εκφράζονται γραπτά και ενυπόγραφα από ενήλικο άτομο, το οποίο θα ορίζει ακριβώς τη θεραπεία που δεν θέλει, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ισχύει η άρνηση, η απόφαση δε θα πρέπει να έχει ληφθεί υπό πίεση ούτε να έχει διαφοροποιηθεί εν τω μεταξύ και θα πρέπει να υπάρχουν μάρτυρες για τη σύνταξη και υπογραφή του. Είναι μια λιγότερο αυστηρή, άκαμπτη και με λιγότερο κόστος επιλογή σε σύγκριση με τη σύνταξη συμβολαιογραφικού πληρεξούσιου.
Προγενέστερες οδηγίες
Μια πιο αυστηρή μορφή των εκ των προτέρων επιθυμιών είναι οι προγενέστερες οδηγίες, ένα νομικά δεσμευτικό έγγραφο που περιλαμβάνει τις επιθυμίες του ασθενή για το είδος της φροντίδας του, όταν και αν δεν θα είναι σε θέση να τις εκφράσει ο ίδιος.
Διαθήκη εν ζωή
Η «Διαθήκη εν ζωή» είναι ένα νομικό έγγραφο που κατοχυρώνει τις προγενέστερες επιθυμίες του ασθενούς και του παρέχει νομική κατοχύρωση αναφορικά με ό,τι θέλει και ό,τι δεν θέλει να ακολουθηθεί στη φροντίδα του.
Προγραμματισμός της Φροντίδας εκ των Προτέρων
Ο Προγραμματισμός της Φροντίδας εκ των Προτέρων από τον ασθενή είναι μια εθελοντική διαδικασία που διέπεται από σεβασμό στην αυτονομία του ασθενή και αποσκοπεί στη διερεύνηση και καταγραφή των επιθυμιών του για το τέλος, συνήθως, της ζωής.
Στον Προγραμματισμό της Φροντίδας εκ των Προτέρων ο ίδιος ο ασθενής μορφοποιεί και αναθεωρεί τη φροντίδα σύμφωνα με τις επιθυμίες του, με απαραίτητη προϋπόθεση να διαθέτει «διανοητική ικανότητα» και να μπορεί να υπογράψει Πληροφορημένη Συναίνεση. Ο Προγραμματισμός αυτός τίθεται σε εφαρμογή όταν η νόσος βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο ή υπάρχει επιδείνωση.
ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙΑ
